Lịch sử nước hoa

LỊCH SỬ NƯỚC HOA

Perfume (nước hoa) vốn là một từ ghép trong tiếng Latin. Theo đó, "per" nghĩa là "qua" còn "fumus" nghĩa là "khói". Người Pháp đã mượn gốc từ này để tạo ra chữ "parfum" chuyên chỉ những mùi hương dễ chịu mà họ cảm nhận được qua khói của những chất thơm được đốt lên. Nhưng tại sao nước hoa được bắt đầu từ khói?

Thật ra thứ nước mà bạn vẫn xức lên người mãi về sau này mới xuất hiện. Còn thuở ban đầu, nước hoa đơn thuần chỉ là chất đốt thơm hay thuốc mỡ có mùi thơm. Đến tận thế kỷ thứ 5, tại Babylon - thị trường buôn bán thảo dược chính của thế giới - nước hoa vẫn phổ biến dưới hình thức chất đốt. 200 năm sau, khi Athens thế chỗ của Babylon, nước hoa mới có thêm hình thức mới đó là một hỗn hợp sền sệt của các loại cỏ thơm như kinh giới ô, lily, húng tây, xô thơm, cây hồi, hoa hồng, iris trộn với dầu olive, dầu quả hạnh, dầu hạt lanh. Hỗn hợp này được bán trong các lọ gốm nhỏ trang trí rất tinh vi. Đây cũng chính là tiền thân của thiên hình vạn dáng những lọ nước hoa sau này.

Lịch sử của nước hoa đến giờ vẫn còn bị bao phủ bởi lớp màn huyền bí. Chẳng ai có thể biết rõ nguồn gốc đích xác của nó. Nhưng có một điều chắc chắn: tuổi của nó không thua kém nhiều tuổi của những truyền thuyết xưa nhất của loài người. Một bản viết tay trên giấy cói ghi lại cách sử dụng các loại cỏ thơm và chất đốt thơm mà Pharaon Khufu - người xây dựng kim tự tháp lớn nhất Ai Cập (vào năm 2700 trước công nguyên - để lại cho đời sau; Chiếc lọi nhỏ có chứa hương trầm tìm thấy trong ngôi mộ cổ có hơn 3000 năm tuổi của vua Ai Cập Tutankhamem; Những bức tranh tường của các lâu đài cổ vẽ các vũ nữ và nhạc công vừa nhảy múa vừa đội một dạng dầu thơm trên đầu để nó chảy dần dần xuống tóc và thân thể. Đó là những bằng chứng rõ nhất về việc nước hoa đã từng có mặt trong đời sống từ hàng nghìn năm trước.

Từ lời răn của Moises "sẽ trừng phạt kẻ nào dám dùng dầu thơm vòa những việc trần tục" đến cách ngôn của Solomon từ lời thú của Mohammed "ta yêu nhất là con trẻ, đàn bà và nước hoa" đến những bữa tiệc hương thơm của Nero bạo chúa, từ triết học của Socrate đến kịch Shakespeare, từ những vũ điệu thần linh đến hành trang của đoàn quân thập tự chinh... ở đâu cũng có mặt nước hoa.

Kể từ khi ra đời, nước hoa chưa bao giờ bị "thất sủng". Nó luôn là thứ được cung chiều ở bất cứ tôn giáo, quốc gia hay chế độ nào. Mùi hương của nó đã ướp thơm các nền văn hóa, trở thành một trong những thứ cám dỗ thánh thiện nhất thế giới.

Gia phả nước hoa

Người thường phân biệt nước hoa theo kiểu mùi này thích hay không thích, chai này đẹp hay không đẹp. Người sành nhận biết nước hoa bằng cách đọc ra tông tích của chúng: chai này thuộc họ trái cây hay họ hoa đơn. Không dám bàn đến các chi, vì sợ là quá sức, chỉ xin kể tên 15 họ chính trong gia phả nhà nước hoa.

Họ cam quýt: Có thể nhận dạng bằng những mùi hương nhẹ và tươi của Bergamot, cam, chanh, quýt... Họ này thường được kết hợp với các mùi hương hoa quả thích hợp hơn cho phái yếu. Ví dụ điển hình: Sergio Tacchini Ozone.

Lá, cỏ tươi: Hãy tưởng tượng mùi của cỏ hay lá tươi khi bị cắt hoặc vò nhàu. Đó chính là mùi của họ này đấy. Họ này thường có mùi dịu, mát, tươi và khi kết hợp với mùi quả hoặc mùi hoa, nó trở nên đặc biệt thời thượng. Ví dụ: Cabotine, Leau Dissey.

Hoa đơn: Mang mùi hương của duy nhất một loài hoa, ví dụ như hồng, nhài, huệ hay ngọc lan tây. Ví dụ: Lavin Oxygene femme.

Hoa: Khác với họ hoa đơn, họ này thường gồm ít nhất hai loài hoa trở lên. Đây là họ có nhiều "con đàn cháu đống" nhất và nó cũng rất cởi mở, có thể kết hợp với bất kỳ mùi nào khác họ. Ví dụ: LAir Du Temp (Nina Ricci), Perry Ellis 36o

Trái cây: Họ này rất đặc trưng với những mùi vừa tươi mát vừa ngọt ấm. Nó tạo cảm giác thoảng dịu, chín nhẹ, rất sạch, rất trong. Ví dụ: Feraud, Halloween, Polo Sport (cho nữ).

Họ phương Đông: Là nhóm có hương thơm đậm nhất. Nước hoa họ này thường có mùi đặc trưng ấm, hơi gắt và có gì đó bí ẩn như chính phương Đông vậy. Họ phương Đông thường là mùi tạo ra từ hỗn hợp của gỗ quý và hương cây cỏ. Ví dụ: Jean Paul Gaultier, Elizabeth Taylor Pasion, Allure.

Bán phương Đông: Đây là họ mới nhất trong gia phả nước hoa, nó mang mùi hương tinh khiết, thanh sạch, nhẹ và trong vắt. Nước hoa họ này mang lại cảm giác rất thanh thoát và thư thái, như khi chỉ có một mình bạn giữa núi xanh, biển trong và không khí an lành vậy. Ví dụ: Davidoff.

Chypre: Chẳng có họ nào đa hương như Chypre. Nước hoa họ này cũng ấm như khí hậu của đảo Síp ở Địa Trung Hải mà nó mượn tên và giữ mùi rất lâu. Hương thơm họ Chypre được sáng tạo bởi Francois Coty vào năm 1917. Ví dụ điển hình: Samba Nova, Polo Ralf Laurent, Perry Ellis, Chanel Crystal, Elizabeth Taylor Halston/Passion, CK1, CK Be, White Diamonds.

Hương liệu gia vị: Họ này chủ yếu được làm từ các loại thảo mộc như cỏ xạ hương, cây hồi, nutmet, cây đinh hương và gia vị như hồ tiêu, dầu hồng... Nó thường có mặt trong nước hoa dành cho nam. Ví dụ: Ferrari, Lavin Oxygene, Guess, Opium, Coco Chanel.

Mùi gỗ: Hầu hết nước hoa nam đều có mùi của họ này, được chiết xuất chủ yếu từ các loại gỗ quý như đàn hương, hồng sắc tuyết tùng... Ví dụ: Quasar, Amand Basi.

Fougere: Là tên tiếng Pháp của cây dương xỉ nhưng thực tế họ dương xỉ không có mùi. Họ Fougere là những hỗn hợp bao gồm mùi dương xỉ cùng mùi của cam quýt với hoa oải hương và gỗ. Ấn tượng mà nó mang lại là swk tươi mới đậm đà. Ví dụ: Paco Rabanne, Boss Element, Samba Nova.

Da: Họ hương thơm này có mùi khói, mùi cay pha chút ngọt rất quyến rũ. Ví dụ: Aiger in Leather.

Thuốc lá: Hoa, gỗ và nhựa thơm tạo cho họ này một mùi pha rất gợi cảm.

Floral Aldehydic: Mùi hương này thường thấy trong nước hoa tổng hợp, được làm hoàn toàn từ các hóa chất nhân tạo. Nó tạo nên độ sắc sảo cho những mùi hương. Cảm giác về nố là một sự sáng tạo thuần chất, hơi thiên về hướng thanh lịch. Ví dụ: Arpège Lanvin, Chanel No5.

Nước hoa cho cả hai giới: Nước hoa này xuất thân từ họ Chypre. Creed là hãng đầu tiên giới thiệu nước hoa cho cả hai giới nhưng bề dày uy tín gần 200 năm (Creed thành lập năm 1760 ở London) cũng không đủ để hãng gây nên một cơn sốt nào. Mọi sự chỉ thay ddooeir khi Edmod Rounnitska của hàng Christian Dior sáng tạo ra Eau Sauvage vào năm 1956 khiến cho cả đàn ông, đàn bà đều mê mẩn. Cùng dòng này, CK của Calvin Klein đã từng làm mưa làm gió một thập kỷ qua. Hiện ở Việt Nam bạn có thể tìm thấy dòng nước hoa dành cho hai giới ở Hot & Cold của Bnetton. Riêng Cold đã đoạt giải FIFI - một dạng Osca của thế giới nước hoa.

Nước hoa tổng hợp: Tuổi của hương thơm lớn hơn tuổi của loài người. Suốt một thời gian dài, nước hoa được tạo nên từ những nguyên liệu của tự nhiên như lá, hoa, thực vật, thảo mộc... Phải đến đầu thế kỷ 20, nước hoa tổng hợp (Aldehydic) chỉ sử dụng hóa chất nhân tạo mới ra đời. Nhìn chung, chúng có một mùi hương mạnh mẽ, ngậy và hơi nóng. Mùi hương này khi dùng một mình không dễ chịu chút nào, nhưng nếu pha với các thành phần khác, nó tạo nên một mùi rất đặc biệt. Loại nước hoa tổng hợp đầu tiên trên thế giới chính là Chanel No5 trứ danh. Một ví dụ điển hình khác là Arpège - tuyệt tác của Lanvin. Trong tương lai, nước hoa tổng hợp chắc chắn sẽ nổi đình nổi đám bởi nó có một chỗ dựa vững chắc là sự sáng tạo vô tận của con người.

Nước hoa họ nước: Có thể coi đây là họ mới nhất trong gia đình nước hoa dù nhiều người vẫn xếp nó vào họ Đại dương. Mùi hương họ nước gợi nhớ đến một cái gì đó nhẹ thênh, trong vắt, dịu mát và tĩnh lặng. Nó được thiết kế Miyake trình làng lần đầu tiên vào năm 1992 với sản phẩm đầu tiên là Leau Disse. Ý tưởng coi nước (vốn không mùi) như một mùi hương của hãng Issey gây sốc cả thế giới bởi nó đối nghịch hoàn toàn với những dòng hương truyền thống. Phản ứng tức thời là một sự tẩy chay. Ở Việt Nam hiện chưa có nhãn hiệu của nước hoa nào của Issey Miyake, nhưng bạn có thể hiểu thêm về "mùi hương của nước" trong các chai Eau De Krizia hay Hel&Shi của Alfed Sung.

1+1=3: Trên thị trường đã có các mùi hương riêng cho nam giới, cho nữ giới và cho cả hai giới. Nhưng có không một loại nước hoa kết hợp cả mùi hương của nam và nữ? Câu trả lời là có. Đơn cử là loại Thats Amore của Gai Mattiolo. Cả Thats Amore! Lui (cho nam) và Thats Amore! Lei (cho nữ) đều có những thành phần chung cho lớp mùi giữa với Living - hoa của tình yêu và Yuzu - hoa của sự tươi trẻ. Khi bạn xịt hai loại vào với nhau sẽ có một mùi hương thứ ba xuất hiện. Người ta gọi đó là 1+1=3. Tương lai của nước hoa rất có thể sẽ sáng hơn nhờ công thức này.

Tinh túy của hương

Nếu như cồn là thể xác thì tinh dầu chính là phần hồn của nước hoa. Muốn biết khả năng sáng tạo của con người đến đâu, cứ nhìn vào nguyên liệu làm ra tinh dầu thì rõ.

Hoa

Đương nhiên, hoa đứng đầu danh mục nguyên liệu chưng cất ra tinh dầu. Chất đất, khí hậu và sự đa dạng của hoa đã tạo ra sự biến ảo khôn lường của những mùi hương. Những loài hoa nguyên liệu phổ biến nhất là hồng, nhài, violet và ngọc lan tây. Hoa hồng có mặt trong hương của 75% các loại hoa. Hai loại hồng chính hay được chiết xuất là hồng Centifolia ở phía nam nước Pháp, hồng Damask ở các nước Ả Rập. Hoa nhài và chất tổng hợp mang mùi hương giống nó đằm mình trong 83% nước hoa phụ nữ, bất chấp một thực tế là để có được một gam nguyên chất phải mất đến 8000 bông hoa nhài. Trái ngược với hoa nhài, Violet vốn rất phổ thông ngày trước, nay càng trở nên khan hiếm. Thế nên tìm được một chai nước hoa có mùi violet, nhất là violet tròng ở Victoria hay Parma có thể coi là may mắn. Dọc Đông Nam Á, loài hoa được chiết xuất nhiều nhất là ngọc lan tây.

Chọn được hoa để làm hương đã khó, nhưng để lấy được hương lúc chúng thơm nhất còn khó hơn. Hoa hồng thường phải hái trong đêm bởi vì chúng thơm nhất trước khi mặt trời mọc. Hoa nhài cũng hái trước bình minh và thường được đặt trong giỏ đặc biệt để tránh cho chúng khỏi thâm và mất cân bằng mùi hương. Còn Ngọc Lan tây không được hái cho đến khi hoa hé nở được 2 hoặc 3 tuần.

Quả, lá, vỏ và rễ cây

Táo, mơ, quýt, dứa, đào, đu đủ... đều có thể làm được nước hoa nhưng phổ biến nhất là cam và chanh. Giống cam làm nước hoa lý tưởng là Bergamot trồng ở Calabria, phía nam nước Ý. Còn chanh thì cũng hầu hết được trồng ở Ý và Mỹ. Tinh dầu cam, chanh thường được dùng trong các loại Eau de Cologne.

Có thể kể ra đây một số loài cây phổ biến: Vanilla thì hầu như ai cũng ít nhiều nghe tên. Mùi hương của Vanilla được sử dụng trong gần như tất cả các loại nước hoa ngày nay. Cũng chả chịu thua kém là cây patchouli - có mặt hơn trong một nửa số nước hoa của nam giới - patchouli là một loại bạc hà, có mùi mốc, được trồng nhiều ở Malaysia, Ấn Độ và Indonesia. Tinh dầu chiết xuất từ cây này có mùi rất mạnh. Nhưng xét về thâm niên đóng góp thì đầu bảng phải là củ khô của orris - một thứ cây có mùi hương gần giống với mùi violet - từ thời Hy Lạp cổ đại, rễ cây orris khô đã từng là một loài chất đốt thơm - tiền thân của nước hoa. Đến giờ, orris vẫn là một nguyên liệu quan trọng nhất. Vỏ cây quế, rễ cỏ thơm vetiver và nhánh cây hoa cam cũng đã không ít lần xả thân cho những mùi hương.

Gỗ, nhựa cây

Người nay kiểu cách, người xưa cầu kỳ nhưng đều có chung một điểm: tôn sùng đàn hương và tuyết tùng. Hai loài gỗ hiếm này đều có mùi hương rất dễ nhận biết và rất thơm. Người Trung Quốc và Ấn Độ cổ vẫn dùng nó trong những nghi lễ trọng đại của họ. Cũng không thể không nhắc đến labdanum - một chất rất ngọt, rỉ ra từ lá và cành của một loại gỗ hồng đặc biệt được tìm thấy ở đảo Síp và vùng Địa Trung Hải. Cũng đừng quên nhựa thông. Nếu không có nó, kho tàng nước hoa sẽ nghèo đi một ít. Thông cho nhựa làm nước hoa thường được trồng ở Nam Tư cũ, Ý và các nước Trung Âu. Frankincense là loại nhựa thông nổi tiếng nhất.

Động vật

Castoreum được chiết xuất từ nang của cả hải ly đực và cái, chất dịch lấy từ một bao nhỏ dưới đuôi của cầy hương, rồi long diên hương, cao động vật... tất cả những chất này đều có mùi nặng, rất gắt nhưng khi pha loãng ở một nồng độ hợp lý, chúng lại góp phần tạo nên tính cách cho rất nhiều loại nước hoa.

Được dùng nhiều nhất và cũng đắt nhất, trong số các nguyên liệu từ động vật là xạ hương, lấy từ con hươu xạ đực. Xạ hương có thể duy trì mùi hương rất lâu. Ngày trước để có được những mùi này, không biết bao nhiêu hải ly, cầy hương hay hươu đã bị sát hại. Ngày nay chúng đã được thay thế bằng hóa chất nhân tạo để hạ giá, tăng sản lượng và bảo vệ môi trường.